Kennis, vaardigheden en attitude
Hedendaagse professionals werken voortdurend aan het ontwikkelen van hun vakinhoudelijke competenties en 21ste-eeuwse vaardigheden, zoals kritisch en creatief denken. Daarnaast heeft hun professionele ontwikkeling de volle aandacht, om de houdingsaspecten te ontwikkelen waar hun beroepscontext om vraagt.
Reflectie
De 21e-eeuwse professional is bovendien een ‘reflective practitioner’; iemand die niet alleen over een goed ontwikkeld zelfbewustzijn en omgevingsbewustzijn beschikt, maar tegelijkertijd kan reflecteren op het eigen handelen om daarvan te leren. Een stevig en voortdurend zaaien, een ambitieuze oogst.
Brug naar betekenis
Is het genoeg? Genoeg bijvoorbeeld, om te weten wat te doen om ‘het juiste’ of ‘het goede’ te doen? Geleidelijk beginnen we door te krijgen – in het onderwijs en in steeds meer organisaties – dat het antwoord hierop ‘nee’ is. Daarvoor is meer nodig dan ontwikkeling van kennis, vaardigheden, houding en de reflectie daarop. Wat nodig is, is dat we het persoonlijk maken. We moeten een brug zien te slaan, van wie we zijn en wie we willen zijn, naar wat we weten, willen, kunnen, tonen. Een brug die ons helpt betekenis te geven aan ons handelen. Dat kan, als we ons karakter (‘zijn’?) en de deugden die we hoog hebben staan (‘worden?’), weten te verbinden met wat we doen.
Karakter
Wat we doen, kan alleen maar het juiste of het goede zijn en op die manier betekenis creëren, als het ‘klopt’ met ons karakter. Wanneer klopt het? We hebben van nature meerdere talenten, meerdere kwetsbare plekken ook, waarop we altijd extra ons best moeten doen. We zijn geboren met een unieke set eigenschappen van sterktes en zwaktes die invloed uitoefent op wat we willen, kunnen en daadwerkelijk doen. Die set heeft nader vorm gekregen onder invloed van de omgeving waarin we zijn opgegroeid. Misschien ‘klopt het’, als we een manier van doen kiezen die zowel goed rijmt met die karaktereigenschappen, als met wat we willen bereiken en waarom.
Deugden
Bij deugden denken de meesten allereerst aan de klassieke deugden uit de Griekse filosofie die ook vaak in een religieuze context een rol spelen (daar natuurlijk samen met de zonden), zoals rechtvaardigheid, moed, zelfbeheersing en voorzichtigheid. Deugden zijn echter alle eigenschappen die een ‘gezond midden’ vinden tussen twee minder wenselijke uitersten (Aristoteles in Müller, red. 2019). Enkele van die deugden heeft de professional in het bijzonder nodig om in een nieuwe en veelal onverwachte professionele situatie ‘het goede te doen’, ofwel: ‘te weten wat te doen’, zonder dat hij dit specifieke handelen heeft geleerd of geoefend. Welke dit zijn, varieert met de beroepsomgeving. Iemand die deze verbinding kan maken, tussen wie hij is, de deugden en wat hij doet, beschikt over wat Müller, red. (2019) in Aristoteles in Actie ‘praktische wijsheid’ noemt.
Praktische wijsheid
Hoe komt iemand aan deze praktische wijsheid, die noodzakelijk lijkt dan ooit in de flexibele, onvoorspelbare en vloeibare 21ste eeuw? Wat smeedt de verbindende schakel die kan worden gevonden in de praktische wijsheid, die maakt dat de professional vanuit een bepaalde innerlijke houding professioneel handelt?
Een belangrijke sleutel in het ontwikkelen van praktische wijsheid, is allereerst het zelfonderzoek. Wie ben ik, wie wil ik zijn? Welke deugen horen van nature bij mij en kan ik benoemen wat die betekenen? Voor welke deugden ben ik graag bereid hard te werken om ze mij eigen te maken? Daarop volgt een dialoog, waarin professionals samen mogelijke scenario’s bespreken in hun beroepscontext, om die te koppelen aan de centrale deugden die bij het beroep horen, aan de eigen karakters en aan het verlangen het goede of het juiste te doen.
Hoe? Door (opnieuw) te leren om op zoek te gaan naar de verborgen vragen. Door ‘wat geweten wordt’ bereidwillig ter discussie te durven stellen en het ‘niet-weten’ moedig te naderen. Laat dit precies zijn wat een filosofische praktijk te bieden heeft.
Inhoud van en inzichten in dit blog zijn geïnspireerd door: Aristoteles in actie – Müller (red.), 2019.